کد مطلب:161796 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:238
موارد استثناء در دروغ
و در «كافی» مروی است از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام كه فرمود:
هر دروغی، روزی از صاحبش پرسیده خواهد شد مگر دروغی كه در یكی از
سه كس باشد: مردی كه حیلت كند در جنگ خود با دشمن دین. پس بار آن دروغ از او گرفته شد؛ یا مردی كه اصلاح كند میان دو كس كه میان ایشان فسادی به هم رسیده. ملاقات می كند این را به سخنی، غیر آن سخنی كه ملاقات می كند دیگری را به آن. اراده به این، اصلاح و فسادی كه ما بین ایشان است؛ یا مردی كه وعده كرده اهل خود را چیزی، و اراده ندارد به وعده خود وفا كند. [1] .
و سبط شیخ طبرسی این خبر را در «مشكوة» خود نقل كرده با زیادتی در آخر آن كه غرضش از وعده دادن دفع شر اهل است از خود [2] .
و نیز روایت كرده از حضرت امام محمد باقر علیه السلام كه فرمود: جمیع دروغ گفتنها معصیت است جز دروغی كه نفعی از آن به مؤمنی برسانی؛ یا دفع كنی به آن ضرری از دین مسلمی. [3] .
و در «جامع الاخبار» مروی است از جناب صادق علیه السلام كه فرمود: تمام دروغگویی مذموم است مگر دو امر: دفع شر ظلمه یا اصلاح حال میان خلق. [4] .
و در «كافی» مروی است از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم كه فرمود: بدترین روایتها، روایت دروغ است. [5] .
و نیز روایت كرده از حسن صیقل كه گفت: گفتم به حضرت صادق علیه السلام كه روایت كردند برای ما از امام محمد باقر علیه السلام در قول یوسف (یعنی گماشتگانش كه به فرموده او گفتند) ایها العیر انكم لسارقون ای قافله به درستی كه شما همه دزدانید. پس حضرت باقر علیه السلام فرمود: كه ندزدیده بودند و دروغ نگفت یوسف. و ابراهیم علیه السلام گفت: (یعنی پرسیدند از قول او كه فرمود): بل فعله كبیرهم هذا فاسئلوهم ان كانوا ینطقون [6] بلكه پاره پاره كرد آن بتان را، بزرگ بتان. پس سئوال كنید از بتان اگر سخن می گویند (در وقت عرض حاجت به آنها) پس حضرت فرمود و الله نه آنها كردند (یعنی پاره پاره كردن و سخن گفتن را) و نه ابراهیم علیه السلام دروغ گفت. پس حضرت صادق علیه السلام به حسن فرمود: چیست نزد شما در این روایت (یعنی توجیه آن چیست)؟ عرض كرد: نیست نزد ما مگر تسلیم و قبول كردن حق. حضرت فرمود: خداوند دوست داشته دو چیز را و دشمن داشته دو چیز را: دوست داشته رفتار متكبرانه را در میان دو صف لشگر برای جنگ، و دوست داشته دروغ را در مقام اصلاح. و دشمن داشته رفتار متبكرانه را در كوچه ها، و دشمن داسته دروغ را در غیر مقام اصلاح. [7] .
آنگاه بیان فرمود كه قصد حضرت خلیل و صدیق علیهم السلام از آن كلام اصلاح بود.
هر دروغی، روزی از صاحبش پرسیده خواهد شد مگر دروغی كه در یكی از
سه كس باشد: مردی كه حیلت كند در جنگ خود با دشمن دین. پس بار آن دروغ از او گرفته شد؛ یا مردی كه اصلاح كند میان دو كس كه میان ایشان فسادی به هم رسیده. ملاقات می كند این را به سخنی، غیر آن سخنی كه ملاقات می كند دیگری را به آن. اراده به این، اصلاح و فسادی كه ما بین ایشان است؛ یا مردی كه وعده كرده اهل خود را چیزی، و اراده ندارد به وعده خود وفا كند. [1] .
و سبط شیخ طبرسی این خبر را در «مشكوة» خود نقل كرده با زیادتی در آخر آن كه غرضش از وعده دادن دفع شر اهل است از خود [2] .
و نیز روایت كرده از حضرت امام محمد باقر علیه السلام كه فرمود: جمیع دروغ گفتنها معصیت است جز دروغی كه نفعی از آن به مؤمنی برسانی؛ یا دفع كنی به آن ضرری از دین مسلمی. [3] .
و در «جامع الاخبار» مروی است از جناب صادق علیه السلام كه فرمود: تمام دروغگویی مذموم است مگر دو امر: دفع شر ظلمه یا اصلاح حال میان خلق. [4] .
و در «كافی» مروی است از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم كه فرمود: بدترین روایتها، روایت دروغ است. [5] .
و نیز روایت كرده از حسن صیقل كه گفت: گفتم به حضرت صادق علیه السلام كه روایت كردند برای ما از امام محمد باقر علیه السلام در قول یوسف (یعنی گماشتگانش كه به فرموده او گفتند) ایها العیر انكم لسارقون ای قافله به درستی كه شما همه دزدانید. پس حضرت باقر علیه السلام فرمود: كه ندزدیده بودند و دروغ نگفت یوسف. و ابراهیم علیه السلام گفت: (یعنی پرسیدند از قول او كه فرمود): بل فعله كبیرهم هذا فاسئلوهم ان كانوا ینطقون [6] بلكه پاره پاره كرد آن بتان را، بزرگ بتان. پس سئوال كنید از بتان اگر سخن می گویند (در وقت عرض حاجت به آنها) پس حضرت فرمود و الله نه آنها كردند (یعنی پاره پاره كردن و سخن گفتن را) و نه ابراهیم علیه السلام دروغ گفت. پس حضرت صادق علیه السلام به حسن فرمود: چیست نزد شما در این روایت (یعنی توجیه آن چیست)؟ عرض كرد: نیست نزد ما مگر تسلیم و قبول كردن حق. حضرت فرمود: خداوند دوست داشته دو چیز را و دشمن داشته دو چیز را: دوست داشته رفتار متكبرانه را در میان دو صف لشگر برای جنگ، و دوست داشته دروغ را در مقام اصلاح. و دشمن داشته رفتار متبكرانه را در كوچه ها، و دشمن داسته دروغ را در غیر مقام اصلاح. [7] .
آنگاه بیان فرمود كه قصد حضرت خلیل و صدیق علیهم السلام از آن كلام اصلاح بود.
[1] اصول كافي، كليني، تحقيق علي اكبر غفاري، ج 2، ص 342، باب الكذب، حديث 18.... عن عيسي بن حسان سمعت اباعبدالله عليه السلام يقول: «كل كذب مسئول عنه صاحبه يوما الا[كذبا]في ثلالة: رجل كائد في حربه فهو موضوع عنه، او رجل اصلح بين اثنين يلقي هذا بغير به هذا يريد بذلك الا صلاح ما بينهما، او رجل اصلح بين اثنين يلقي هذا بغير به هذا يريد بذلك الا صلاح ما بينهما، او رجل وعد اهله شيئا و هو لا يريد أن يتم لهم». به همين مضمون روايتي از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم نقل شده كه فرمودند: «لا يصلح الكذب الا في ثلاثه مواطن: كذب الرجل لامرأته، و كذب الرجل يمشي بين الرجلين ليصلح بينهما، و كذب الامام عدوه فان الحرب خدعة» دروغ جايز نيست مگر در سه جا: دروغ مرد به همسر خودش و دروغي كه براي آشتي دادن دو نفر گفته مي شود و دروغ فرمانده به دشمنش؛ زيرا جنگ فريب است. جعفريات، اشعث كوفي، ص 170.
[2] مشكوةالانوار، ابوالفضل علي الطبرسي، قدم له صالح الجعفري، ص 176، باب سوم، فصل 21. و زيادتي آن اين است: «يريد بذلك دفعها».
[3] همان، ص 176 «الكذب كله اثم الا ما نفعت به مومنا و دفعت به عن دين المسلم».
[4] جامع الاخبار، تاج الدين محمد بن محمد الشعيري، ص 145، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ اول، 1406. «الكذب مذموم الا في امرين دفع شرالظلمة و اصلاح ذات البين».
[5] يوسف، س 12، آيه 70.
[6] انبياء، س 21، آيه 63.
[7] اصول كافي، كليني، تحقيق علي اكبر غفاري، ج 2، ص 341، باب الكذب، حديث 17. و در حديث 22 از همين باب قسمتي از اين روايت را با سند ديگري نقل كرده است.